Sociale verbinding in de wijk: betekenisvol contact op een betekenisvolle plek
Het hebben van een sociaal netwerk waarop je kan terugvallen is niet voor iedereen vanzelfsprekend. Voor mensen met geen of een zeer klein sociaal netwerk is het lastig om met anderen contact te maken. En als dat dan lukt, is het een extra uitdaging om een waardevol gesprek te voeren. Onderzoekers van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) doen hier, in samenwerking met ervaringsdeskundigen, onderzoek naar.
Annica Brummel is een van deze onderzoekers. Samen met student en ervaringsdeskundige Robin Smits vertelde zij tijdens de landelijke opening van de Week tegen Eenzaamheid over hun onderzoek naar betekenisvolle plekken in verschillende wijken van Nijmegen en omgeving. Maar wat is dat dan, een betekenisvolle plek? Brummel beschrijft dit als ‘een plek waar betekenisvol contact tussen mensen kan ontstaan’. Dit kan het bankje in het park zijn, de koffiecorner in de supermarkt of het wijkcentrum.
Gezondheidsgevolgen van eenzaamheid groter
Dat eenzaamheid vervelend is, is voor de meeste mensen wel duidelijk. Maar eenzaamheid heeft ook gezondheidsgevolgen. Voor zijn boek Palaces for the People liet schrijver Eric Klinenberg zich inspireren door de hittegolf in Chicago in 2002 die vele mensen het leven kostte. Men ging ervan uit dat het vooral mensen met een kwetsbare sociaaleconomische positie waren die slachtoffer werden. Het veldwerk van Klinenberg toonde echter aan dat een beperkte sociale infrastructuur een belangrijkere rol speelde. De verklaring hiervoor is dat wanneer je regelmatig op plekken komt waar je mensen ontmoet, het mensen zal opvallen als je opeens niet meer op deze plekken verschijnt. Mensen zullen je missen en afvragen hoe het met je gaat.
"Het veldwerk van Klinenberg toonde echter aan dat een beperkte sociale infrastructuur een belangrijkere rol speelde."
Het werk van Klinenberg inspireerde Brummel om op zoek te gaan naar de betekenisvolle plekken voor mensen in regio Nijmegen. Met een groep van 20 studenten en een aantal opbouwwerkers – sociaal werkers die zich richten op het versterken van sociale netwerken in een wijk – is zij tussen 2020 en 2021 de wijken ingegaan. Uiteindelijk hebben de studenten en opbouwwerkers 16 plekken bezocht. Ze observeerden de plekken en spraken mensen om erachter te komen hoe netwerken op deze betekenisvolle plekken ontstaan.
Netwerken bij de koffiecorner
Eén van deze plekken is de koffiecorner in een Albert Heijn. Daar sprak Brummel een vrouw die, hoewel de koffiecorner dicht was vanwege de pandemie, daar toch elke dag ging zitten. Dit was voor haar de enige plek was waar zij aanspraak had met anderen. Langzaamaan kon zij hier een netwerk opbouwen. Een andere vrouw was via een gesprek in de koffiecorner bij een kerk terechtgekomen, waar zij weer een nieuw netwerk kon opbouwen.
Voor een oudere man bleek een wandelpad een betekenisvolle plek. De vele bankjes langs het wandelpad maken dit een geschikte plek voor de minder mobiele man om te wandelen. Op de bankjes kon hij tussendoor uitrusten. Zijn verminderde mobiliteit had ertoe geleid dat hij het contact met mensen verloor. Maar op een dag kwam hij, op een van de bankjes, in gesprek met een buurvrouw. Inmiddels heeft hij hecht contact met haar en komen ze regelmatig bij elkaar op de koffie.
Waarde van Welzijn
Om op betekenisvolle plekken ook betekenisvol contact tussen mensen te stimuleren, heeft Brummel met collega’s de gesprekskaarten Waarde van Welzijn ontwikkeld. Dit is een gesprekstool om verhalen op te halen en is gebaseerd op de zogeheten capability-benadering. Deze gaat ervan uit dat het belangrijk is om te weten wat mensen waardevol vinden en dat dit verschilt per persoon. Dat iemand iets waardevol vindt, betekent niet altijd dat deze persoon hier ook naar leeft. Persoonlijke factoren en omgevingsfactoren kunnen iemand hierin belemmeren.
Het mooie aan de kaarten is, dat ze ook mensen die niet duidelijk voor ogen hebben wat ze waardevol vinden, helpen om dat onderzoeken. Daarnaast zorgen de kaarten ervoor dat iemand zelf het gesprek kan leiden, in plaats van dat een onderzoeker of begeleider dit doet.
"Voor mij zijn veiligheid en contact met anderen onlosmakelijk met elkaar verbonden."
Veiligheid en contact met anderen
Uitgaand van de Waarde van Welzijn-kaarten hebben de onderzoekers een apart setje Wijkwaarden-kaarten gemaakt. Aan de mensen in de zaal werd gevraagd welke ‘wijkwaarden’ voor hen van belang zijn. Er kwam duidelijk naar voren dat ‘Wonen zoals ik wil’, ‘Contact met anderen’, en ‘Veilig voelen’ de drie meest belangrijke waarden van de wijk zijn voor mensen in de zaal. Een deelnemer legde haar antwoord als volgt uit: “Als ik contact heb met anderen voel ik me gekend en weet ik dat ik op iemand terug kan vallen als dat nodig is. Dat is een belangrijk deel van mij veilig voelen. Voor mij zijn veiligheid en contact met anderen onlosmakelijk met elkaar verbonden.”
(5 oktober 2023)