Eenzaamheid is voor iedereen anders. Hoe het ontstaat, hoe je het ervaart en wat het met je doet. Op deze pagina noemen we een aantal oorzaken en gevolgen.
Oorzaken
Eenzaamheid kan vele oorzaken hebben. Contacten kunnen veranderen of verloren gaan door omstandigheden waarop je zelf weinig tot geen invloed hebt. Zoals ziekte, echtscheiding of het verlies van werk en inkomen. Eenzaamheid kan een duidelijk aanwijsbare oorzaak hebben, maar ook komen door een opeenstapeling van factoren.
Verandering van relaties
Over het algemeen komt eenzaamheid sterker naar voren onder mensen zonder partner dan onder mensen met een partner. Dit geldt met name voor mensen van middelbare of latere leeftijd. Een goede partnerrelatie beschermt vooral tegen emotionele eenzaamheid.
Onder gescheiden mensen en weduwen of weduwnaars voelen meer mensen zich eenzaam dan onder getrouwde of samenwonende mensen en ongehuwden.
Ondanks dat je een partner hebt, kun je je toch erg eenzaam voelen. Dat kan het geval zijn wanneer je van je partner geen emotionele steun en hulp ervaart of als partners elkaar niet begrijpen. Je voelt je alleen in de relatie.
Omstandigheden
Mensen die moeite hebben met rondkomen, lopen een groter risico met eenzaamheid te maken te krijgen. Geld speelt een rol in sociaal contact. Veel sociale activiteiten kosten iets: een terrasje, een treinreis, een cadeautje op de verjaardag, winkelen of bezoek iets lekkers bij de koffie aanbieden. Als je weinig geld hebt, kan je bewust of onbewust besluiten activiteiten uit de weg te gaan.
Mantelzorgers die intensief en langdurig zorgen voor een naaste kunnen te maken krijgen met gevoelens van eenzaamheid. Vooral als zij door de verzorging aan huis gebonden zijn. Als mantelzorg een groot beslag legt op je tijd en capaciteiten blijft er weinig ruimte om sociale contacten te onderhouden. Maar er speelt meer. De relatie met de verzorgde kan door de mantelzorg onevenwichtig worden.
Met pensioen gaan is een van de meest ingrijpende gebeurtenissen in het leven. Omdat pensionering invloed heeft op je sociale contacten, is het een risicofactor om last te krijgen van eenzaamheid. Vooral het gemis aan de dagelijkse contacten en gesprekjes met collega’s laat zich voelen.
Mensen die gepest worden lopen een groot risico op eenzaamheid en sociaal isolement. In plaats van gezelligheid, wederzijds vertrouwen en gevoelens van erbij te horen leiden de contacten met anderen tot pijn, verlies van zelfvertrouwen en angst.
Een verhuizing kan een grote impact hebben op je sociale leven. Buren zijn vaak een belangrijk sociaal contact in de directe omgeving. Na een verhuizing kom je in een nieuwe omgeving terecht met nieuwe mensen. Je leert nieuwe buren kennen en moet een nieuw sociaal netwerk in de buurt opbouwen. Het contact met oude buren en kennissen kan verwateren.
Bij werkloosheid valt het contact met collega’s weg. Contact met oud-collega’s verwatert vaak. Maar er is meer aan de hand. Ook contacten met vrienden en goede kennissen kunnen moeizamer worden of zelfs geheel verloren gaan, vooral als de werkloosheid langer voortduurt. De financiële achteruitgang heeft gevolgen voor je sociale mogelijkheden.
De woonomgeving zelf kan van invloed zijn op je gevoel van eenzaamheid. In buurten die sterk veranderen van samenstelling kunnen achterblijvers - vaak ouderen - zich eenzaam gaan voelen. Daarnaast is in de ene wijk de publieke ruimte meer dan in de andere ingericht op contact. Andere omstandigheden die gevoelens van eenzaamheid beïnvloeden zijn het verdwijnen van buurtwinkels, verpaupering of onveiligheid op straat.
Persoonlijk
Voor veel mensen met autisme is het maken en onderhouden van sociale contacten met mensen buiten het eigen gezin en familie een uitdaging. Dit vormt een belangrijke risicofactor voor het ontstaan van eenzaamheid. De meeste mensen met autisme hebben goede contacten met familieleden. Maar onderzoek laat zien dat ongeveer 60 procent niet of nauwelijks contacten heeft met leeftijdgenoten, zoals vrienden of kennissen.
Dementie vormt een belemmering voor betekenisvol contact met anderen. Ook de partner van iemand met dementie kan juist last krijgen van eenzaamheidsgevoelens. Betekenisvol contact met iemand met dementie wordt steeds moeilijker.
Wanneer je afwijkt van de norm die geldt in je omgeving, kan je te maken krijgen met onbegrip en eenzaamheid. Je kan je niet op je gemak voelen in je sociale omgeving, of zelfs gepest en buitengesloten worden omdat je ‘anders’ bent.
Eenzaamheid en depressie beïnvloeden en versterken elkaar. Wie zich depressief voelt, verliest sociale contacten en vereenzaamt. Terwijl eenzaamheid weer kan leiden tot depressieve gevoelens en verbetering in de weg staat.
Gezondheidsklachten zijn een veel voorkomende oorzaak van eenzaamheid. De klachten staan sociaal contact in de weg of veroorzaken onbegrip. Uit onderzoek blijkt dat mensen met een chronische ziekte zich vaker eenzaam voelen dan mensen zonder chronische ziekte.
Zeker onder mensen met een ernstige lichamelijke beperking komt eenzaamheid veel voor. Gevoelens van eenzaamheid kunnen ontstaan wanneer je vanwege een beperking niet bij anderen op bezoek kunt gaan en niet zelfstandig kunt deelnemen aan activiteiten buitenshuis.
Niet iedereen maakt even makkelijk contact met andere mensen. Persoonlijke eigenschappen spelen een rol. Denk aan: een gebrek aan sociale vaardigheden, negatief zelfbeeld, weinig zelfvertrouwen, onvermogen anderen te vertrouwen, sterke verlegenheid, emotionele instabiliteit, introversie en verminderde vitaliteit.
Onder mensen met een psychiatrische aandoening komt heel veel eenzaamheid voor. Contact leggen en onderhouden met anderen is moeilijk. Je kan je gestigmatiseerd en gediscrimineerd voelen vanwege de psychische problemen. De neiging om andere mensen aan te spreken en bijvoorbeeld om hulp en ondersteuning te vragen is dan niet zo groot.
Na een psychose denken mensen vaak dat zij de enige zijn met dit probleem. Je voelt je eenzaam omdat het niet gemakkelijk is deze ervaringen met andere mensen te bespreken.
Verwachtingen
Je verwachtingen bepalen mede je gevoelens van eenzaamheid. Mensen vergelijken hun eigen situatie vaak met die van anderen. Wanneer je een sterke wens hebt tot veel goede sociale contacten, voel je je eerder eenzaam dan wanneer je deze behoefte minder hebt.
Gevolgen van eenzaamheid
De invloed van eenzaamheid is groot. Zeker als het langdurig aanhoudt, leidt eenzaamheid tot gezondheidsrisico’s, minder meedoen in de samenleving en een gevoel dat welzijn of geluk tekortschiet. Er kan een vicieuze cirkel ontstaan waarbij gevolgen de eenzaamheid versterken. Een goede reden om op tijd te handelen!
Onderzoek toont aan dat eenzaamheid kan leiden tot depressie en een verhoogd risico op hartziekten en de ziekte van Alzheimer. Ook heeft eenzaamheid uitwerking op je lichaam: eenzaamheid kan, net als stress, een negatieve invloed hebben op het immuunsysteem. Met een lage weerstand ben je vatbaarder voor infecties. Daarnaast kan eenzaamheid een oorzaak zijn van ongezond gedrag: weinig bewegen, minder gezond eten en meer gebruik van verslavende middelen. Met als gevolg een groter risico op overgewicht, hoge bloeddruk en hart- en vaatziekten.
Eenzaamheid maakt ongelukkig. Mensen zijn sociale wezens. Je hebt elkaar praktisch en emotioneel nodig. Om steun te bieden als het even wat minder gaat, om gevoelens te delen, om inhoudelijke gesprekken te voeren. Eenzaamheid geeft een gevoel van leegte en algemene ontevredenheid over het leven. Het gevaar bestaat dat een negatieve spiraal ontstaat doordat je minder goed voor jezelf zorgt.
Eenzaamheid kan ertoe leiden dat je je terugtrekt. Omdat je weinig sociale contacten hebt, denk je dat anderen je niet leuk vinden. Waardoor je sociale gelegenheden uit de weg gaat. Of je weet niet wie je kan vragen om samen iets te ondernemen. Misschien heb je door je eenzaamheidsgevoelens simpelweg geen zin om de deur uit te gaan.
